Łąka, pastwisko, polana, hala a może połonina?

Kiedy zaczynałam swoją przygodę z tematyką "łąkową" dużo trudności przysparzała mi terminologia – bo do łąk roszczą sobie prawo różne dziedziny... Botanika, łąkarstwo, leśnictwo, geografia, etnografia... Zdarza się więc, że niektóre pojęcia są mylone lub traktowane jako tożsame, mimo że tak naprawdę posiadają różne znaczenie lub należą do zupełnie innych kategorii terminologicznych. Dlatego też spróbuję uporządkować te pojęcia, choć zaznaczam – zależnie od dyscypliny naukowej, mogą być one różnie rozumiane.

Łąki. W botanicznym ujęciu terminem tym określa się zbiorowiska roślinne tworzone przez trwałe rośliny zielne, ze znacznym udziałem traw, o strukturze i składzie uwarunkowanym regularnym koszeniem. Łąki mogą być również co jakiś czas przepasane. W szerokim znaczeniu pojęcie to używane jest w odniesieniu do wszystkich trwałych użytków zielonych. Tak rozumiane łąki – mogą posiadać różnorodną strukturę i skład gatunkowy oraz genezę.

Łąki w Górach Czerchowskich (Čergov) (fot. N. Tokarczyk, 2010)

 

Pastwiska. Wąsko ujmując, są to wszystkie zbiorowiska roślinne uwarunkowane regularnym wypasem zwierząt gospodarskich. Zbudowane są one przeważnie z niskich traw, ze znaczną domieszką roślin dwuliściennych. W znaczeniu ogólnym pastwiskiem określa się każde zbiorowisko roślinne służące bezpośrednio zwierzętom roślinożernym za pokarm.

Trwałe użytki zielone. Pojęcie to jest najszersze. Kryją się pod nim zarówno łąki, jak i pastwiska. Stosowane jest przeważnie w rolnictwie i łąkarstwie.

Polany. Są to wolne od roślinności drzewiastej fragmenty lasu, porośnięte roślinami zielnymi, a więc wszystkie śródleśne łąki i pastwiska. Pierwotnie słowo polana posiadało szersze znaczenie. W ten sposób określano tereny wewnątrz lasu – wykarczowane i zagospodarowane przez człowieka – także pod uprawę.

Waksmundzka Polana w Tatrach (fot. N. Tokarczyk, 2014)

Hale. Pojęciem tym określa się zbiorowiska roślinne, przeważnie traworośla, ziołorośla i murawy wysokogórskie, występujące w piętrze alpejskim (łąki alpejskie). Stosowane najczęściej w odniesieniu do regionu tatrzańskiego. W rozumieniu pasterskim i gospodarczym hala oznaczała teren pasterski wraz z towarzyszącymi mu piarżyskami i fragmentami lasów, stanowiący jedną całość i należący do jednego właściciela lub jednej grupy współwłaścicieli. Tak rozumiane hale sięgały od regla dolnego po szczyty gór.

Połoniny. Pojęcie to stosowane jest w odniesieniu do Karpat Wschodnich. Oznacza zbiorowiska roślinne, przeważnie traworośla, ziołorośla, borówczyska i murawy wysokogórskie, występujące powyżej górnej granicy lasu w piętrach subalpejskim i alpejskim.

Połonina Starostyna w Paśmie Pikuja (fot. N. Tokarczyk, 2010)

Tak więc, o ile na przykład poprawne jest mówienie o łąkach porastających polany reglowe, o tyle nie ma żadnych podstaw, aby w odniesieniu do zbiorowisk łąkowych występujących w strefie rolnej wsi używać określenia polana. Podobnie w przypadku polan grzbietowych w niższych pasmach górskich, które często określane są jako hale (nawet w oficjalnych nazwach), należy pamiętać, że nie mają one wiele wspólnego ze zbiorowiskami piętra alpejskiego. Nazewnictwo to wynika z tradycji, gdyż górale halą nazywali obszar wypasany, polaną natomiast – użytkowany kośnie.

W języku polskim nie istnieje niestety żadne zgrabne pojęcie, obejmujące wszystkie wspomniane wcześniej zbiorowiska roślinne. Anglicy i amerykanie mają grassland, my co najwyżej zbiorowiska trawiaste lub kojarzące się rolniczo użytki zielone – stąd chyba szerokie stosowanie pojęcia łąka. Tak jest też z nazwą Karpackie łąki. Wybrałam ją, mimo że będę pisać zarówno o łąkach sensu stricto, jak i o pastwiskach, łąkach naturalnych i półnaturalnych, śródleśnych polanach i łąkach w strefie rolnej wsi, w końcu polanach reglowych oraz łąkach subalpejskich i alpejskich. Tym, co będzie je łączyć – będzie ich wspólne położenie w Karpatach.

Źródła informacji:

Głowacki J., Gronkiewicz T., Kerman W., Proćko P., Rudowska A., Wojtatowicz Z., 1964. Mała encyklopedia rolnicza. PWRiL, Waraszawa

Grynia M. (red.), 1995. Łąkarstwo. Wyd. AR, Poznań

Łabno G., 2006. Ekologia. Słownik Encyklopedyczny. Wyd. Europa, Wrocław

Radwańska-Paryska Z., Paryski W.H., 2004. Wielka encyklopedia tatrzańska. Wyd. Górskie, Poronin

Szweykowska A., Szweykowski J. (red.), 2003. Słownik botaniczny. Wyd. Wiedza Powszechna, Warszawa

Winnicki T., 1999. Zbiorowiska roślinne połonin Bieszczadzkiego Parku Narodowego (Bieszczady Zachodnie, Karpaty Wschodnie), Monografie Bieszczadzkie 4