O ludowych nazwach roślin zielnych

Bogactwo karpackich łąk stanowi nie lada wyzwanie dla etnobotaników i językoznawców. Ludowe nazwy roślin zielnych doczekały się licznych opracowań, mimo to wiele z tych nazw odeszło już w niepamięć. Znaczny odsetek młodych mieszkańców wsi nie rozróżnia podstawowych gatunków roślin, o ich ludowych nazwach nie wspominając. Starsze pokolenie – bliżej związane z naturą – wymiera, a wraz z nim dawne nazwy gwarowe.

Jadwiga Waniakowa i Artur Czesak, na podstawie badań prowadzonych na Orawie, wyróżnili sześć typów czysto gwarowych nazw roślin:

1. Nazwy pochodzące od barwy kwiatu

- czarna główka – głowienka pospolita (Prunella vulgaris)

- złociuszki – nawłoć pospolita (Solidago virgaurea)

2. Nazwy pochodzące od kształtu (wyglądu) liści lub kwiatów

- boży bicz – rzepik pospolity (Agrimonia eupatoria)

- fartuszki, fartuszki Matki Boskiej – przywrotnik pasterski (Alchemilla monticola)

3. Nazwy pochodzące od zastosowania roślin

- wrzodownik, wrzodowa zielenina – arnika górska (Arnica montana)

4. Nazwy pochodzące od specyficznych cech rośliny

- kocie ziele – kozłek lekarski (Valeriana officinalis)

5. Nazwy pochodzące od pory kwitnienia lub zbioru

- świętojańskie ziele – dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum)

- korzeń świętego Piotra – cykoria podróżnik (Cichorium intybus)

6. Inne

- samarytanka – szanta zwyczajna (Marrubium vulgare)

O niełatwej pracy językoznawcy może świadczyć poniższa wypowiedź Jadwigi Waniakowej:

"Kiedyś, jako studentka, będąc na obozie dialektologicznym w Jabłonce Orawskiej, pytałam ludzi o nazwy roślin w ten sposób, że pokazywałam świeżo zerwany okaz. Jeśli roślina nie była pod jakimś względem charakterystyczna i nie znajdowała się w porze kwitnienia, rozmówcy kwitowali moje dociekania jednym lapidarnym stwierdzeniem: Dyć to, pani, trova.":)

Dla zainteresowanych tematem:

Waniakowa J., Czesak A., 2004. O ludowych nazwach roślin na Orawie. Język Polski, LXXXIV 2, s. 114-121

Waniakowa J., 2014. Gwarowe nazwy roślin jako przykład słownictwa ginącego – próba analizy zjawiska. Socjolingwistyka, XXVIII, s. 215-224

Arnika górska, czyli w orawskiej gwarze – wrzodownik (fot. N. Tokarczyk, 2016)