Huculszczyzna – "żywe laboratorium" gospodarki pasterskiej

Huculszczyzna to jedno z ostatnich miejsc w Środkowej Europie (poza Rumunią), gdzie letni wypas na połoninach jest wciąż praktykowany i trwa w zasadzie nieprzerwanie mimo zmian historycznych i społeczno-gospodarczych. W II poł. XX wieku – podczas gdy w Europie Zachodniej następował powolny upadek gospodarki pasterskiej – większość wysokogórskich pastwisk w Karpatach Ukraińskich wykorzystywana była przez sowieckie kołchozy. Po rozpadzie ZSRR i stopniowym procesie reprywatyzacji, pasterstwo na Huculszczyźnie zaczęło funkcjonować w nowych realiach.

Fot. A. Nowak, 2009

Fot. A. Nowak, 2009

Głównych przyczyn utrzymywania się gospodarki pasterskiej na Huculszczyźnie należy szukać w silnym przywiązaniu mieszkańców do tradycji oraz w wysokim bezrobociu. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, że mimo utworzenia dwóch dużych obszarów chronionych (Karpacki Park Narodowy i Karpacki Rezerwat Biosfery), nie wprowadzono całkowitego zakazu wypasu, jak miało to miejsce chociażby w Tatrach Polskich. Nie oznacza to jednak, że i tych terenów nie dotykają depopulacja i porzucanie gruntów. W zachodniej Czarnohorze w dalszym ciągu wykorzystywany jest niemal cały kompleks połonin, podczas gdy w pozostałej części głównego grzbietu wypas odbywa się tylko na wybranych połoninach. Prowadzi to do wytworzenia się ciekawych kontrastów krajobrazowych, gdzie opuszczone kilkadziesiąt lat temu obszary o mocno posuniętej sukcesji wtórnej sąsiadują z wciąż użytkowanymi pastwiskami.

Fot. A. Nowak, 2009

Fot. A. Nowak, 2009

Na uwagę zasługuje także silne zróżnicowanie gospodarki pasterskiej na Huculszczyźnie, przejawiające się w formie organizacyjnej wypasu, jego zasięgu przestrzennym, wielkości osad pasterskich, strukturze własności gospodarstw, czy nawet w profilu produkcji. Wspomniana różnorodność wynika z nawarstwiania się na przestrzeni lat odrębnych gospodarek pasterskich: huculskiej, węgierskiej i czechosłowackiej, austriackiej i polskiej, sowieckiej i w końcu współczesnej – ukraińskiej.

Fot. A. Nowak, 2009

Fot. A. Nowak, 2009

Wszystkim szerzej zainteresowanym współczesnym zróżnicowaniem pasterstwa na Huculszczyźnie polecam publikację Agaty Warchalskiej-Troll i Mateusza Trolla – Summer Livestock Farming at the Crossroads in the Ukrainian Carpathians: The Unique Case of the Chornohora Mountain Range. Na potrzeby wspomnianego artykułu autorzy przeprowadzili ponad 30 wywiadów. Wśród respondentów znaleźli się: pasterze, dzierżawcy gruntów, pracownicy obszarów chronionych, leśnictwa oraz instytucji naukowych, przedstawiciele lokalnych władz, właściciele firm turystycznych, a nawet były kierownik kołchozu. Szczegółowymi badaniami autorzy objęli 5 gospodarstw w Czarnohorze, zróżnicowanych pod względem form organizacyjnych wypasu – od najbardziej tradycyjnych do najnowocześniejszych.

Zapraszam do lektury!!!

Źródła informacji:

Troll M., Sitko I., 2006, Pasterstwo w zachodniej Czarnohorze (Karpaty Ukraińskie) w ujęciu przestrzenno-czasowym, [w:] M. Troll (red.), Czarnohora. Przyroda i człowiek, IGiGP UJ, Kraków, 111-140.

Warchalska-Troll A., Troll M., 2014, Summer Livestock Farming at the Crossroads in the Ukrainian Carpathians: The Unique Case of the Chornohora Mountain Range, Mountain Research and Development, 34(4), 344-355.