"Wieś letnia" na polanie Podokólne

Czy to możliwe, aby w jednym miejscu, do tego tuż przy głównej drodze, móc podziwiać bogactwo dawnych typów budownictwa pasterskiego?

Polana Podokólne (fot. N. Tokarczyk 2019)

Takim miejscem bez wątpienia jest położona tuż za Jurgowem polana Podokólne. Znajduje się na niej zespół budynków pasterskich, tworzących tzw. "wieś letnią", zamieszkiwaną i użytkowaną niegdyś od wiosny do jesieni. Jest ona największą z zachowanych do dziś tego typu form osadniczych w Tatrach i na całym Podtatrzu. Początkowo liczyła około 100, a obecnie 56 budynków gospodarczych i mieszkalno-gospodarczych (szałasów, szop, "letniaków"), tworzących trzy powiązane ze sobą grupy. Najstarszy z obiektów pochodzi sprzed 1875 roku.

Polana Podokólne (fot. N. Tokarczyk 2019)

Polana Podokólne (fot. N. Tokarczyk 2019)

Historia zespołu szałasów na polanie Podokólne sięga końca XIX wieku. Mieszkańcy Jurgowa posiadali prawo wypasu na halach i polanach w Tatrach Jaworzyńskich, należących do rodziny Horváth-Palocsay, a następnie Salamonów. Szacuje się, że pasło się tam wówczas około 6 tysięcy owiec. W 1879 roku dobra jaworzyńskie zakupił książę pruski Christian Hohenlohe i utworzył tam zwierzyniec – ogrodzony płotem i przeznaczony do celów myśliwskich. Wskutek tego 3 gminy: Jurgów, Rzepiska i Czarna Góra utraciły prawo wypasu na tym terenie. W ramach rekompensaty za górskie pastwiska poszkodowani górale uzyskali niewielkie tereny podgórskie. Gminie Jurgów przypadła polana Podokólne, która została podzielona na wąskie parcele, na które poszczególni gospodarze przenieśli swoje szopy i szałasy z około 90 polan jaworzyńskich. Utrata dóbr jaworzyńskich stała się przyczyną powolnego upadku pasterstwa na tym terenie. Mieszkańcy zwrócili się wówczas w stronę wypasu bydła.

Polana Podokólne (fot. N. Tokarczyk 2019)

Polana Podokólne (fot. N. Tokarczyk 2019)

Szałasy pasterskie na polanie Podokólne były użytkowane do końca lat 80. XX wieku (niektóre nawet do wczesnych lat 90.). W 1978 roku wszystkie obiekty zostały wpisane do rejestru zabytków. W latach 1980-1982 cześć z nich została wyremontowana przez Muzeum Tatrzańskie. Obecnie, mimo formalnej ochrony konserwatorskiej, znajdują się one w nienajlepszym stanie technicznym. Co jakiś czas pojawiają się pomysły, aby szałasy wyremontować i przeznaczyć w celach turystyczno-muzealnych. Miejmy nadzieję, że los tego niezwykłego miejsca nie jest jeszcze przesądzony....

Polana Podokólne (fot. N. Tokarczyk 2019)

Źródła informacji:

Grabski M., 2012,Budownictwo drewniane, [w:] U. Janicka-Krzywda (red.), Kultura ludowa Górali Spiskich, Kraków, s. 93-108.

Moździerz Z., 2012, Muzea na Polskim Spiszu, [w:] U. Janicka-Krzywda (red.), Kultura ludowa Górali Spiskich, Kraków, s. 341-364.

Woźny A., 2012, Pasterstwo i gospodarka hodowlana, [w:] U. Janicka-Krzywda (red.), Kultura ludowa Górali Spiskich, Kraków, s. 65-92.