Szałasy w Gorcach czyli krajobrazy utracone

Mam jednak nieśmiałą nadzieję, że te kolorowe wspomnienia o szałasach w Gorcach z lat 70. XX wieku odebrane zostaną jak odnaleziony przypadkiem katalog starej wystawy muzealnej. Ekspozycji ciekawej, ale już "rozebranej". Wystawy, której autentyczne eksponaty uległy wprawdzie zniszczeniu, lecz sięgając po tę publikację można będzie ulec złudzeniu jej dalszego trwania.

Tak we wstępie świeżo wydanej publikacji Szałasy w Gorcach czyli krajobrazy utracone pisze jej autor – Wojciech Śliwiński. Książka ta, choć może lepszym określeniem byłby album, stanowi wznowioną, uaktualnioną i poszerzoną wersję publikacji z 1986 roku, wydanej przez Sądecką Oficynę Wydawniczą. Na ponad 600 stronach autor zamieścił unikatowe fotografie gorczańskich szałasów (zarówno czarno-białe, jak i kolorowe ­ORWO-CHROM), a także ich inwentaryzacje rysunkowe i pomiarowe z lat 1970-1982. Wiele z przedstawionych szałasów przestało już istnieć lub popada w coraz większą ruinę. Autor zestawił ich dawne fotografie z obecnymi, pochodzącymi w dużej mierze od młodszych pasjonatów.

Okładka publikacji z 2017 roku

Okładka publikacji z 1986 roku

Publikacja uzupełniona została materiałami kartograficznymi, opisami historycznymi, zapisami rozmów z pasterzami, a także osobistymi, niejednokrotnie zabawnymi anegdotami związanymi z licznymi pobytami autora w Gorcach. A tych było sporo, bo Wojciech Śliwiński zakochał się w Gorcach jeszcze w liceum – podczas jednego z wakacyjnych obozów wędrownych w 1961 roku. Im też poświęcił swoją pracę dyplomową, realizowaną na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej, zatytułowaną Gorce – park krajobrazowy. Zainspirowany pracą Rudolfa Śmiałowskiego Architektura i budownictwo pasterskie w Tatrach Polskich, postanowił ocalić od zapomnienia już wówczas stopniowo porzucane i niszczejące szałasy gorczańskie.

Rysunek wykonany w 1974 roku przez Urszulę Wrotnowską – uczestniczkę obozu zorganizowanego przez Wojciecha Śliwińskiego

 W latach 1970-1973 Wojciech Śliwiński prowadził inwentaryzację sam. Szybko jednak przekonał się, jak olbrzymia jest skala przedsięwzięcia, którego się podjął. Postanowił więc połączyć przyjemne z pożytecznym! W latach 1974-1975 zorganizował dwa wakacyjne obozy dla uczniów z pruszkowskiego technikum budowlanego, w którym był wówczas nauczycielem. W ramach obozów uczniowie dokonali inwentaryzacji i pomiarów kolejnych szałasów. Autor kontynuował dalsze prace także w późniejszych latach, już po przeprowadzce do Nowego Sącza, gdzie objął posadę w oddziale skansenowskim tamtejszego muzeum. W inwentaryzacji pomagał mu kolega jeszcze z czasów pruszkowskich, także nauczyciel i uczestnik obozów – Zbigniew Hadała. Tym sposobem do 1982 roku udało się zinwentaryzować aż 276 obiektów!

Hala Długa (fot. W. Śliwiński, 1974)

W książce z 1986 roku została zamieszczona tylko nieznaczna część zgromadzonych materiałów. Reszta ujrzała światło dzienne dopiero w najnowszej publikacji. Miejmy nadzieję, że pozwoli to ocalić je od zapomnienia. Taki właśnie cel przyświecał Wojciechowi Śliwińskiemu, gdyż jak sam pisze: Szałasom gorczańskim zabrakło choćby tego łutu szczęścia, jaki miały niektóre, bliskie ich krewniaczki z górskich wiosek; nieliczne chałupy, stajnie i stodoły, których kształt udało się na jakiś czas ocalić dla potomności, dzięki przeniesieniu do muzeów na wolnym powietrzu, gdzie znalazły azyl.

Przysłop Górny (fot. W. Śliwiński, 1973)

*Publikacja niestety ukazała w niewielkim nakładzie i nie jest jeszcze w sprzedaży. Jej egzemplarze na pewno trafią do bibliotek, które gromadzą książki o podobnej tematyce. Ja miałam to szczęście otrzymać jeden egzemplarz od autora, za co mu serdecznie dziękuję!