Rezerwat Wypasowy w Małych Pieninach
Pod koniec lat 40. XX wieku pojawił się
pomysł utworzenia w Małych Pieninach i sąsiednim Paśmie Radziejowej tzw. Rezerwatu
Wypasowego. Obejmował on tereny 4 wysiedlonych wsi łemkowskich:
Szlachtowej, Jaworek, Białej Wody i Czarnej Wody. Istniejące tu łąki i pastwiska,
powstałe w dużej mierze w wyniku samozadarnienia odłogowanych pól uprawnych,
miały być użytkowane przez podhalańskich baców i stanowić odciążenie dla wyeksploatowanych
hal tatrzańskich. Pierwszy – tzw. Wielki Redyk, liczący
ponad 8 tys. owiec wyruszył w 1948 roku i stanowił nie lada wydarzenie medialne!
Biała Woda w latach 50. XX wieku (fot. S. Jarosz)
Do 1951 roku wybudowano cztery ogromne
bacówki wzorcowe, będące symbolem nowoczesnego wypasu. Składały się one z
pomieszczeń mieszkalnych, serowni, wędzarni, obory dla bydła oraz szopy dla
owiec. Na strychu znajdował się magazyn na zapasy siana. Wypas miał odbywać się
na wielką skalę (około 10 tys. owiec rocznie), przy wykorzystaniu licznych
usprawnień. Miał stanowić antytezę zacofanej gospodarki pasterskiej w Tatrach i
wzór do zagospodarowania górskich użytków zielonych. Przy bacówkach wybudowano
zbiorniki na gnojowicę, która miała służyć do nawożenia pastwisk oraz system
urządzeń wodno-melioracyjnych. Zainwestowano także w drogi dojazdowe oraz trakcje
elektryczne. Odbiór mleka miała zapewniać wzorcowa mleczarnia w
Jaworkach.
Małe Pieniny w okolicy Jaworek w latach 50. XX wieku (fot. S. Jarosz)
Rezerwat Wypasowy był
podzielony na 17 oddzielnych kompleksów, tzw. cerkli. Pierwotnie
ich łączna powierzchnia wynosiła około 2,5 tys. ha, jednak na skutek regulacji
granicy rolno-leśnej w 1965 roku powierzchnia wypasowa zmniejszyła się do około
1 tys. ha. Większość z nich stanowiła własność Państwowego Funduszu Ziemi i
była dzierżawiona przez Związek Hodowców Owiec, który przydzielał je
poszczególnym bacom. W 1952 roku w jednym z kompleksów powstał punkt
badawczo-doświadczalny Polskiej Akademii Nauk, przejęty następnie przez
Instytut Melioracji i Użytków Zielonych, który prowadził tutaj badania
zmierzające do wypracowania najbardziej ekonomicznego i racjonalnego
wykorzystania górskich użytków zielonych.
Ruiny bacówki wzorcowej pod Wierchliczką (fot. N. Tokarczyk, 2008)
Ten sposób kolektywnego gospodarowania
nie zdał jednak w dłuższej perspektywie egzaminu. Wiele z zaproponowanych rozwiązań nie przyniosło
oczekiwanych rezultatów. Bacowie,
przyzwyczajeni do innych warunków, niechętnie korzystali z wybudowanych
bacówek, nazywając je złośliwie "pałacami". Opuszczone budynki
stopniowo niszczały. Bacówka pod Wysoką w latach 70. XX wieku funkcjonowała
jako schronisko studenckie. Niestety w 1980 roku spłonęła i pozostały po niej
jedynie kamienne podmurówki. Bacówka pod Durbaszką funkcjonuje do dziś jako Górski
Ośrodek Szkolno-Wypoczynkowy. Trzecia z bacówek niszczeje pod Wierchliczką, zaś
czwarta została podobnie jak bacówka pod Wysoką strawiona przez pożar. Do dziś można napotkać na tym terenie
pozostałości rynienek nawadniających i resztki betonowych słupków,
odgradzających poszczególne pastwiska.
Ruiny bacówki wzorcowej pod Wysoką (fot. N. Tokarczyk, 2008)
Zapraszam do obejrzenia krótkiego materiału Polskiej Kroniki Filmowej z 1950 roku, dotyczącego wypasu w okolicy Jaworek. Utrzymany w socjalistyczno-propagandowej stylistyce film dostępny jest w linku poniżej:)
Źródła informacji:
Dybczyńska K., 1964. Zagospodarowani hal
w rejonie Jaworek, Wierchy 33, 192-199.
Jagła S., Kostuch R., Kopeć S., Karkoszka
W., 1977. Ocena zagospodarowania i wykorzystania terenów wypasowych w Jaworkach, Problemy
Zagospodarowania Ziem Górskich 18, 47-65.
Kostuch R., 1982. Rolnictwo i pasterstwo
regionu pienińskiego, [w:] K. Zarzycki (red.), Przyroda Pienin w obliczu zmian,
Studia Naturae, ser. B, 30, 444-456.
Komentarze
Prześlij komentarz