Rezerwat Wypasowy w Małych Pieninach

Pod koniec lat 40. XX wieku pojawił się pomysł utworzenia w Małych Pieninach i sąsiednim Paśmie Radziejowej tzw. Rezerwatu Wypasowego. Obejmował on tereny 4 wysiedlonych wsi łemkowskich: Szlachtowej, Jaworek, Białej Wody i Czarnej Wody. Istniejące tu łąki i pastwiska, powstałe w dużej mierze w wyniku samozadarnienia odłogowanych pól uprawnych, miały być użytkowane przez podhalańskich baców i stanowić odciążenie dla wyeksploatowanych hal tatrzańskich. Pierwszy tzw. Wielki Redyk, liczący ponad 8 tys. owiec wyruszył w 1948 roku i stanowił nie lada wydarzenie medialne!

Biała Woda w latach 50. XX wieku (fot. S. Jarosz)

Do 1951 roku wybudowano cztery ogromne bacówki wzorcowe, będące symbolem nowoczesnego wypasu. Składały się one z pomieszczeń mieszkalnych, serowni, wędzarni, obory dla bydła oraz szopy dla owiec. Na strychu znajdował się magazyn na zapasy siana. Wypas miał odbywać się na wielką skalę (około 10 tys. owiec rocznie), przy wykorzystaniu licznych usprawnień. Miał stanowić antytezę zacofanej gospodarki pasterskiej w Tatrach i wzór do zagospodarowania górskich użytków zielonych. Przy bacówkach wybudowano zbiorniki na gnojowicę, która miała służyć do nawożenia pastwisk oraz system urządzeń wodno-melioracyjnych. Zainwestowano także w drogi dojazdowe oraz trakcje elektryczne. Odbiór mleka miała zapewniać wzorcowa mleczarnia w Jaworkach.

Małe Pieniny w okolicy Jaworek w latach 50. XX wieku (fot. S. Jarosz)

Rezerwat Wypasowy był podzielony na 17 oddzielnych kompleksów, tzw. cerkli. Pierwotnie ich łączna powierzchnia wynosiła około 2,5 tys. ha, jednak na skutek regulacji granicy rolno-leśnej w 1965 roku powierzchnia wypasowa zmniejszyła się do około 1 tys. ha. Większość z nich stanowiła własność Państwowego Funduszu Ziemi i była dzierżawiona przez Związek Hodowców Owiec, który przydzielał je poszczególnym bacom. W 1952 roku w jednym z kompleksów powstał punkt badawczo-doświadczalny Polskiej Akademii Nauk, przejęty następnie przez Instytut Melioracji i Użytków Zielonych, który prowadził tutaj badania zmierzające do wypracowania najbardziej ekonomicznego i racjonalnego wykorzystania górskich użytków zielonych.

Ruiny bacówki wzorcowej pod Wierchliczką (fot. N. Tokarczyk, 2008)

Ten sposób kolektywnego gospodarowania nie zdał jednak w dłuższej perspektywie egzaminu. Wiele z zaproponowanych rozwiązań nie przyniosło oczekiwanych rezultatów. Bacowie, przyzwyczajeni do innych warunków, niechętnie korzystali z wybudowanych bacówek, nazywając je złośliwie "pałacami". Opuszczone budynki stopniowo niszczały. Bacówka pod Wysoką w latach 70. XX wieku funkcjonowała jako schronisko studenckie. Niestety w 1980 roku spłonęła i pozostały po niej jedynie kamienne podmurówki. Bacówka pod Durbaszką funkcjonuje do dziś jako Górski Ośrodek Szkolno-Wypoczynkowy. Trzecia z bacówek niszczeje pod Wierchliczką, zaś czwarta została podobnie jak bacówka pod Wysoką strawiona przez pożar. Do dziś można napotkać na tym terenie pozostałości rynienek nawadniających i resztki betonowych słupków, odgradzających poszczególne pastwiska.

Ruiny bacówki wzorcowej pod Wysoką (fot. N. Tokarczyk, 2008)

Zapraszam do obejrzenia krótkiego materiału Polskiej Kroniki Filmowej z 1950 roku, dotyczącego wypasu w okolicy Jaworek. Utrzymany w socjalistyczno-propagandowej stylistyce film dostępny jest w linku poniżej:)

Źródła informacji:
Dybczyńska K., 1964. Zagospodarowani hal w rejonie Jaworek, Wierchy 33, 192-199.
Jagła S., Kostuch R., Kopeć S., Karkoszka W., 1977. Ocena zagospodarowania i wykorzystania  terenów wypasowych w Jaworkach, Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich 18, 47-65.
Kostuch R., 1982. Rolnictwo i pasterstwo regionu pienińskiego, [w:] K. Zarzycki (red.), Przyroda Pienin w obliczu zmian, Studia Naturae, ser. B, 30, 444-456.

Komentarze

Popularne posty